Ngay khi thần Titan Kronos quẳng cơ quan sinh dục của cha mình là thần Uranus xuống biển, các ngọn sóng dâng cao, các bọt biển quấn quanh cơ phận tổn thương và rồi tạo thành hình hài Aphrodite, vị Nữ thần của tình yêu, sắc đẹp và sự quyến rũ. Trong tiếng Hy Lạp, kteis là bộ phận sinh sản, cũng là con hàu biển. Sandro Botticelli trong bức hoạ “Sinh nhật Vệ Nữ” (Birth of Venus, 1480) đã lấy cảm hứng từ mô tả trên đây của thi sĩ Hesiod từ thế kỷ

thứ 9 trước Công nguyên, và vị Nữ thần là hiện thân của hạt ngọc trai tuyệt mỹ, trong trắng, trần truồng, được thần Zephyros thổi vào bờ bằng hơi thở hoa hồng trong khi Hour đang chờ để khoác lên mình chiếc áo đẹp nhất.

Nữ thần Aphrodite

Thần thoại về việc Nữ thần Aphrodite sinh ra từ loài ngọc trai đã được lưu truyền qua nhiều nền văn hoá trước thời văn minh Hy Lạp, trong đó có một hình in trên chiếc vại đất nung sản xuất trong khoảng năm 370-360 TCN. Sau này người La Mã say mê ngọc trai đến độ mở ra các cuộc chinh chiến đường dài đến xứ Ba Tư, nơi từ nhiều thế kỷ trước ngọc trai đã được tìm thấy trong sông trong biển, trở thành loại trang sức quý giá nhất. Lúc bấy giờ chỉ có giới quý *** và các sĩ quan La Mã mới được phép mang trên mình những hạt ngọc trai.

Ngọc trai nước ngọt

Ở phương Đông, mỗi hạt ngọc trai là một báu vật. Văn bản sớm nhất nói về ngọc trai ghi rằng trong thời Trụ vương, khoảng thế kỷ 23 TCN, có một vua chư hầu dâng cống “một chuỗi hạt ngọc trai không được thật tròn”. Nước Giao Chỉ trong thời Bắc thuộc cũng phải giữ lệ cống nạp này. Sách xưa viết rằng dân ta đã phải “lên rừng tìm ngà voi, xuống bể mò ngọc trai” hết sức cơ khổ. Các loài ngọc trai nước ngọt và nước lợ của ta thời bấy giờ đẹp không thua gì ngọc trai Margaritifera của Ba Tư, nhưng chỉ có trai nước mặn Mytilus sống nơi đáy biển sâu mới cho các hạt tròn trĩnh!

Ngọc trai được hình thành từ thân cứng của các loài sinh vật hai mảnh vỏ gọi là Bivalvia. Một hạt cát hoặc một vật lạ mang điện tích tự nhiên vô tình rơi vào lớp da trong của con vật, và rồi những vòng quấn xà cừ bao lấy để tạo nên các hạt ngọc trai xinh xắn. Có trên 8.000 loài vật hai mảnh vỏ, nhưng chỉ có khoảng 20 loài có khả năng cho ra các viên ngọc trai đẹp, chủ yếu là các loài thuộc họ trai Unionidae sống nơi vùng cửa sông và họ hàu Pteriidae sống giữa biển khơi. Một số loài sinh ngọc nay không còn nữa. Nhiều trong các loài mang ngọc hiện nay đang bị suy thoái, nhưng một số loài được tuyển chọn để nuôi cấy ngọc thay cho nguồn cung cấp ngọc trai thiên nhiên đang cạn kiệt.

Ba loài hàu mang ngọc nơi các bờ biển và hải đảo nước ta là hàu Nhật Bản Pinctada fucata, hàu môi vàng P. maxima và hàu môi đen P. margaritifera. Hàu môi đen cho ra các viên ngọc đậm màu quý giá nhất hiện nay, thường được gọi là ngọc Tahiti. Trong khi đó các cá thể hàu môi vàng và môi bạc cho ra các hạt ngọc thiên nhiên nhạt màu hơn nhưng hấp dẫn và quyến rũ, gọi là ngọc phương Đông. Từ sau năm 1905 loài hàu Nhật Bản được nhân giống để nuôi cấy lấy ngọc Akoya tức ngọc nuôi nước mặn. Ngọc trai nuôi cấy hiện nay chiếm trên 95% thị phần, nhiều nhất là các loại ngọc nước ngọt có sắc màu sặc sỡ do phản chiếu ánh ngũ sắc, nhưng đắt nhất là ngọc Akoya có độ nhìn xuyên thấu sâu hơn nếu không bị nhuộm thành các màu bắt mắt.

Cách nay nhiều thế kỷ, phụ nữ Á Đông đã dùng bột ngọc trai nghiền mịn thoa lên da để duy trì nhan sắc tươi trẻ. Họ cho rằng loại bột thần diệu này làm cho làn da tươi sáng nõn nà, ngăn ngừa sự xuất hiện các nếp nhăn và ngăn không cho da bị cháy nắng. Dược điển Trung Hoa xếp bột ngọc trai, gọi là trân châu, vào loại thuốc. Nữ hoàng Võ Tắc Thiên, một thần tượng sắc đẹp Đông Phương và là huyền thoại của sự tươi trẻ ở tuổi 74, đã thường xuyên sử dụng bột trân châu để thoa và uống. Chỉ tới gần đây người ta mới biết rằng bên trong tinh chất ngọc trai có chứa những phân tử sinh hoá hoạt động, khả dĩ chi phối chất liệu di truyền dẫn đến việc làm chậm tiến trình lão hoá.

Ngọc trai nước mặn

Hơn 2000 năm trước, một sự kiện quan trọng đã xảy ra với nữ hoàng Cleopatra, một hiện thân của Nữ thần Aphrodite thời cổ Ai Cập, khi bà đánh cuộc với Antonius rằng bà có thể phục vụ ông món quý nhất trên đời, đổi lại La Mã phải bảo vệ Ai Cập và ngai vị của bà. Cleopatra lấy hạt ngọc trai đẹp nhất trên người đặt vào chén rượu của Marcus. Viên ngọc tan ra trở thành một thức uống tuyệt diệu trước sự ngạc nhiên của viên tướng, và cuộc ngã giá chính trị đem tới sự bảo trợ cần thiết cho Ai Cập cho tới khi Caesar Augustus lên ngôi thiết lập đế chế La Mã. Thực ra nữ hoàng Cleopatra cũng là một nhà hoá dược. Trong số các công thức mỹ phẩm do bà phát triển từ ngọc trai hiện đang trở thành công cụ đắc lực cho việc chăm sóc các huyền thoại sắc đẹp ngày nay.

Hoàng Xuân Phương (Theo Kiến Thức Ngày Nay 571)